امروزه تمرکز بر سرمایه‌گذار نیست بلکه بر کارآفرین است. در کشورهای پیشرفته، هیچ‌وقت شرایط کارآفرینی به‌اندازه‌ٔ امروز آسان نبوده، حتی زمانی که او هنوز ایده‌ای مطرح نکرده یا تیمی تشکیل نداده باشد.
برای کارآفرینانی که هنوز ایده‌های خاص خود را بررسی می‌کنند سه راه مشخص وجود دارد که می‌توانند بر اساس نوع شخصیت و اهداف خود یکی از آن‌ها را در پیش بگیرند:
استارت‌آپ استودیو (Venture/ Startup Studio)، کارآفرین مقیم یا دورن‌سازمانی (Entrepreneurship in Residence) و کارآفرینی از طریق تملیک (Entrepreneurship through Acquisition). در این مقاله، به مسیر کارآفرینی مقیم یا دورن‌سازمانی (EIR) می‌پردازیم.
کارآفرین درون‌سازمانی (EIR) یکی از برنامه‌ها یا موقعیت‌های شغلی در شرکت‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر یا وی‌سی‌هاست که کارآفرینان با فعالیت در این جایگاه می‌توانند ایده‌ٔ خود را پرورش دهند.
برنامه جذب کارآفرین مقیم
این برنامه در ابتدا فقط در وی‌سی‌ها تعریف می‌شد، اما با آشنایی بیشتر افراد با این موقعیت و ویژگی‌های آن، بیشتر شدن علاقه به افرادی که ذهن کارآفرینانه دارند و افزایش فشار بر شرکت‌ها برای نوآور بودن، سازمان‌های مختلف دیگر هم این جایگاه را در کسب‌وکار خود درنظر گرفتند. حالا نقش یک EIR به روش‌های مختلفی تغییر کرده تا با انواع مختلف شرکت‌ها تناسب داشته باشد. شرکت‌ها، دانشگاه‌ها و حتی سازمان‌های دولتی نسخه‌ای از نقش EIR را ارائه می‌دهند. DELL ،Harvard ،MIT و خدمات شهروندی و مهاجرت ایالات متحده (USCIS) نمونه‌هایی از این دست هستند. این نقش ممکن است از یک «کارآفرین داخلی» در یک شرکت سنتی تا کمک به دانشگاه در کار روی نوآوری‌های داخلی پیشرفته متغیر باشد. به‌صورت کلی، نقش کارآفرین مقیم متمرکز بر حل مسائل جاری و مشخص بوده است.
مدل کارآفرین درون‌سازمانی برای کارآفرینانی که پیشینه‌های متنوعی دارند فرصت مناسبی است تا بدون نیاز به راه‌اندازی کسب‌وکار خود، ورود به دنیای کارآفرینی را امتحان کنند.
اشخاص مناسب برای برنامهٔ کارآفرین درون‌سازمانی
یک مدیر اجرایی یا مدیر محصول مجرب در صنعتی مشخص، اولین کارکنان استارت‌آپی که رشد درخور توجهی را تجربه کرده‌اند یا مؤسس کسب‌وکاری که بعد از خروج (exit) موفقیت‌آمیز کسب‌وکارش، به‌دنبال شروع کسب‌وکار بعدی خود است از جمله افرادی هستند که برای کار در این موقعیت انتخاب می‌شوند.
کارآفرین
کارآفرین درون سازمانی، اغلب، کارآفرین باتجربه‌ای است. این کارآفرین به‌غیر از برخورداری از تجربه و دانش وسیع در یک بازار مشخص، باید پیشینه‌ٔ موفقیت‌آمیزی هم داشته باشد.
مدیر اجرایی/ مدیر محصول
یک مدیر اجرایی یا محصول، که در موقعیت‌های شغلی‌ای که نیاز به داشتن قدرت شایان توجه در تصمیم‌گیری دارند. بسیار مهم است که یک مدیر اجرایی یا مدیر محصول علاوه بر شناخت فنی و بازار، بتواند در حوزه‌ای خاص تیم‌سازی کند و تفکر مبتنی بر حل مسئله داشته باشد.
کارآفرین مقیم در خارج از شرکت
وقتی صحبت از یک EIR خارج از شرکت می‌شود، این شخص عضو سازمان نیست. در بیشتر مواقع، EIR خارج از شرکت یک کارآفرین یا مدیر اجرایی با موفقیت ثابت‌شده و باتجربه در یک زمینه‌ٔ خاص است.
هدف اصلی EIR ارائه‌ٔ نظرهای صادقانه درباره‌ٔ مدل یا فرایند کسب‌وکار شرکت است. EIR خارج از شرکت ممکن است به‌دلیل بی‌پروایی و صداقت و تغییری که ایجاد می‌کند، فرد محبوب کارکنان عادی نباشد، اما در نهایت این کارمندان معمولاً پس از ایجاد تغییر، مزایای آن را مشاهده می‌کنند.
وظایف اصلی کارآفرین مقیم
همیشه می‌توان وظایف این جایگاه را، برای آن‌که با خواسته‌های شرکت‌ها همسو شود، کامل‌تر کرد. بعضی وظایف اصلی کارآفرین درون‌سازمانی عبارت است از:
تأسیس و اداره‌ٔ شرکت‌های جدید
شرکت‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر (VC) برای شرکت‌های نوظهور یا استارت‌آپ‌های دارای پتانسیل رشد، سرمایه فراهم می‌کنند. هدف از این کار، دستیابی به رشد چشمگیر از طریق سرمایه‌گذاری زمانی و مالی است. گاهی اوقات ممکن است یک استارت‌آپ، حتی بعد از سرمایه‌گذاری‌های درخور توجه، به رشد مورد انتظار دست پیدا نکند. شرکت‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر برای این‌که به چنین سرمایه‌گذاری‌های اشتباهی دست نزنند، می‌توانند یک کارآفرین درون‌سازمانی استخدام کنند تا مشکلات موجود را برطرف کنند.
یافتن راهی برای حل مشکلات مختلف در کسب‌وکاری که مرحله‌ٔ نیازسنجی بازار را گذرانده ممکن است منجر به رسیدن به ایده‌ای برای راه‌اندازی کسب‌وکار دیگری شود. کارآفرین مقیم، علاوه بر تأسیس استارت‌آپ، ممکن است برای رسیدن به موفقیت اداره‌ٔ آن را هم به‌دست بگیرد که نیاز به تجربه قبلی دارد.
ایجاد شیوه‌های عملیاتی بهتر
گاهی اوقات، شرکت‌هایی که در فاز عملیاتی هستند متوجه می‌شوند که شیوه یا فرآیندهای عملیاتی آن‌ها به‌اندازه‌ٔ کافی کارا نیستند. در چنین موقعیتی، این شرکت‌ها یک کارآفرین درون‌سازمانی باسابقه در زمینه‌ٔ مدیریت عملیاتی استخدام می‌کنند. این کارآفرین درون‌سازمانی برای اجرای عملیاتی نتیجه‌بخش‌تر، بدون کاهش کیفیت محصولات یا خدمات، پیش‌گام می‌شود. کارآفرین درون‌سازمانی از میزان مشخصی خودمختاری و استقلال در تصمیم‌گیری برخوردار است. این موضوع به این معنی است که کارآفرین درون‌سازمانی می‌تواند عملیاتی را که برای برطرف کردن نیازهای مشتری صورت می‌گیرد تجزیهوتحلیل و روش‌های جدیدی برای ارتقای رضایت مشتری پیدا کند.
تجربه شرکت های بزرگ
شرکت‌های عظیم فعال در زمینه‌ٔ تکنولوژی مثل «گوگل» ممکن است به‌منظور بهینه‌سازی امور مربوط به وب‌سایت‌های کسب‌وکارهای کوچک با کارآفرین درون‌سازمانی همکاری کند. از طرف دیگر، ممکن است یک شرکت مشکلی را شناسایی کرده باشد و برای برطرف کردن آن مشکل به روش‌های خلاقانه و مبتنی بر تکنولوژی به‌دنبال جذب افرادی باشد که به کار کارمندی علاقه ندارند، اما می‌توانند در این برنامه با تکیه بر دانش و تجربهٔ خود کسب‌وکار را راه بیندازند.
انجام تحقیق و پژوهش
انجام تحقیق و پژوهش برای پیشرفت و بهبود وضعیت از عوامل ثابت برای رشد تمامی شرکت‌های دارای ایده‌های نوآورانه به‌شمار می‌رود. کسب‌وکارها ممکن است برای برطرف کردن این نیاز خود یک کارآفرین درون‌سازمانی با تجربهٔ تحقیقاتی مناسب را استخدام کنند تا به آن‌ها کمک کند. وظیفه‌ٔ اصلی کارآفرین درون‌سازمانی این خواهد بود که به‌دنبال فرصت‌هایی برای رشد شرکت باشد.
به‌اشتراک‌گذاری تجربه‌ها و نظرهای کارشناسانه
کارآفرینان درون‌سازمانی، در هر صنعتی که فعالیت کنند، دو عنصر تجربه و نظر کارشناسی را با خود همراه خواهند آورد. شرکت‌ها باید کارآفرینان درون‌سازمانی‌ای را استخدام کنند تا از تجربه‌های مناسب و مفیدی در موفقیت کسب‌وکار برخوردار باشند.
ارائه‌ٔ خدمات آموزشی
ممکن است برای رساندن شرکت‌های پورتفولیو به جایگاه مورد نیازشان لازم شود که کارآفرین درون‌سازمانی موقتاً نقش آموزگار را ایفا کند. در چنین حالتی، آن شرکت به‌دنبال آموزش‌هایی است که به کمک آن‌ها یاد بگیرد چگونه برای افزایش اثربخشی‌اش عملیات خود را بهینه‌تر کند یا شیوه‌های تولیدش را تغییر دهد.
علاوه بر وظایف پیش‌گفته، امکان دارد از کارآفرین درون‌سازمانی خواسته شود جدیدترین اطلاعات لازم درباره‌ٔ پروژه‌های شرکت را در اختیار کارکنان قرار دهد. یا ممکن است برای افزایش بهره‌وری، ارزیابی روش‌های ممکن برای ارتقای توان و مهارت‌های کارکنان شرکت نیز برای این جایگاه درنظر گرفته شود.
فواید برنامهٔ EIR
برنامهٔ کارآفرینی درون‌سازمانی یک موقعیت «بُرد ـ بُرد» برای هر دو طرف است. وی‌سی‌ها می‌توانند به روش‌های مختلفی از تجربیات کارآفرین داخلی خود بهره‌مند شوند: پشتیبانی مرتبط برای شرکت‌های پورتفولیو، کمک به ارزیابی جنبه‌های خاص معاملات یا یافتن استارت‌آپ‌های دیگری برای سرمایه‌گذاری، استفاده از فرصت‌های پیش رو، راه‌اندازی کسب‌وکار مبتنی بر تجربهٔ افراد و همگام با حوزه‌های سرمایه‌گذاری. در عوض، EIR به منابع وی‌سی دسترسی پیدا می‌کند: فضای کار، دسترسی به شبکه‌ٔ شرکت‌ها، کمک به استخدام‌های کلیدی برای تیم مؤسس، گاهی دریافت حقوق، و احتمال جذب سرمایه در مرحله‌ٔ اولیه برای ونچر خودش.
منافع EIR برای کارآفرینان می‌توان
- در معرض قرار گرفتن: کارآفرین ممکن است در معرض مفاهیم و فرصت‌های خاصی قرار گیرد که فقط در یک برنامهٔ EIR ارائه می‌شود.
- ذهنیت خلاق: یک برنامهٔ EIR خوب به کارآفرین کمک می‌کند تا مهارت‌های خلاقانه‌ٔ خود را تقویت کند.
- رشد: کارآفرین در طول برنامه رشد شخصی و تجاری را تجربه خواهد کرد.
- اینکیوبیشن (Incubation): برخی سازمان‌ها منابع و محیط پرورشی را برای کارآفرینان فراهم می‌کنند تا ایده‌های خود را توسعه دهند.
موفقیت EIR زمانی است که در این برنامه در اختیار کارآفرین قرار داده می‌شود تا افکار خود را جمع‌بندی کند و بعد ایده و تیم خود را شکل دهد. برای کارآفرین قرار گرفتن در معرض روندهای صنعت و نحوه‌ٔ تجزیهوتحلیل سرمایه‌گذاران از سرمایه‌گذاری‌های بالقوه بسیار ارزشمند است
از طرف دیگر، اگر کارآفرین نتواند از نهاد حامی مالی برنامهٔ EIR (با فرض این‌که تمرکز آن نهاد سرمایه‌گذاری است) بودجه‌ٔ اولیه‌ای برای ایده‌ٔ خود به‌دست آورد، ممکن است این موضوع اثر سیگنالینگ نامطلوبی بر بازار بگذارد.
باتوجه‌به این‌که قبل از پیشنهاد به یک کارآفرین برای کار به‌عنوان EIR، حتماً کارآفرین ارزیابی می‌شود، باز هم به‌احتمال بسیار ضعیف ممکن است عواملی مثل فاصله‌ٔ زیاد بین تمرکز صنعتی که ایده‌ٔ کارآفرین به آن مربوط می‌شود با حوزه‌ٔ علاقه‌ٔ حامیان برنامهٔ EIR، یا اطمینان کمتر آن‌ها به مابقی تیم مؤسس از جمله دلایل تمایل نداشتن آن‌ها به سرمایه‌گذاری باشد.
برای شرکت سرمایه‌گذاری خطرپذیری که یک EIR استخدام می‌کند هم مزایای زیاد دیگری وجود دارد:
- کاهش فشار: فشار بر تیم مدیریت برای بهبود پرتفو ممکن است بیش از حد باشد. یک EIR می‌تواند این بار را به‌دوش بکشد.
- ایده‌ٔ جدید: وقتی یک EIR عالی دارید، یکی از مزیت‌های آن داشتن ایده‌های جدید از منبعی خارجی است. در بیشتر مواقع، EIRها از شغل یا تجارت قبلی تجربه‌ها آموخته‌اند. در نتیجه، آن‌ها می‌توانند به‌سرعت تشخیص دهند که چه چیزی در شرکت شما اشتباه است و استراتژی‌های تازه‌ای ارائه دهند.
- ذهن کارآفرینی: EIR باید ذهنیت کارآفرینانه داشته باشد که به او امکان دهد شکاف‌های محصول، مخاطبان هدف جدید و فرصت‌های دیگر را برای افزایش درآمد شناسایی کند.
برنامهٔ EIR، چه برای یک شرکت سرمایه‌گذاری خطرپذیر چه برای یک شرکت خصوصی، مزایای خود را دارد. همان‌طور که توضیح دادیم، EIR می‌تواند نقش‌های زیادی را ایفا کند. شرکت باید درک کند که گوش دادن به بینش‌ها و پیشنهادهای EIR اهمیت زیادی دارد. تأثیری که برنامهٔ EIR بر شرکت می‌گذارد زمانی به حداکثر می‌رسد که هر دو طرف بتوانند به‌راحتی و به‌آرامی با هم هماهنگ شوند.
در انتها، سعی می‌کنیم به تعدادی از سؤال‌های پرتکرار در حوزه‌ٔ جذب EIR پاسخ دهیم:
۱. نحوه‌ٔ همکاری با یک کارآفرین مقیم چگونه است؟
به‌صورت کلی دوره‌ٔ همکاری با یک کارآفرین مقیم در بازه‌ٔ زمانی شش‌ماهه است. در این دوره بر اساس متریک‌ها، خروجی EIR بر اساس راهکار ارائه‌شده سنجیده می‌شود و درصورتی‌که اهداف به‌درستی محقق شوند ورود به گام بعدی اتفاق می‌افتد.
۲. آیا یک EIR در این دوره تأمین مالی می‌شود؟
در صورت پذیرش، تأمین مالی از سمت شرکت سرمایه‌گذار انجام خواهد شد، اما این تأمین مالی بر اساس خروجی تفاهم‌شده خواهد بود و هدف از این تأمین مالی صرفاً پرداخت هزینه‌های جاری فردی است.
۳. آیا تفاهم بین EIR و یک شرکت سرمایه‌گذاری همانند قرارداد یک استارت‌آپ است؟
خیر، تفاهم قراردادی بیشتر شبیه به یک قرارداد مشاوره یا استخدام کوتاه‌مدت است و در صورت دستیابی به اهداف، شخص یا اشخاص می‌توانند به کمیته‌ٔ سرمایه‌گذاری یا هر فرایند جذب سرمایه‌ٔ دیگر ورود پیدا کنند.
۴. به‌صورت کلی یک EIR روی مسئله‌ٔ مورد علاقه‌ٔ خودش کار می‌کند یا مسئله‌ٔ شرکت سرمایه‌گذار؟
هر دو حالت ممکن است و بر اساس جایگاه شغلی این مسئله ممکن است متغیر باشد. به‌صورت کلی، در CVCها مسئله و حوزه‌ٔ فعالیت از پیش مشخص است و افراد کارآفرین مقیم باید بر اساس تخصص و تجربهٔ خودشان یکی از مسائل موجود را انتخاب کنند.
۵. شرایط پذیرش عموماً به چه صورت است و چه معیار‌هایی سنجیده می‌شود؟
شرایط پذیرش بر اساس حوزه‌ٔ انتخاب‌شده و برنامهٔ پیشنهادی از سوی EIR است. بسیار مهم است که فردی که برای این جایگاه شغلی اقدام می‌کند تجربهٔ کاری یا تحصیلی مناسبی باتوجه‌به موضوع انتخاب‌شده داشته باشد و در گام اول بررسی بر اساس سوابق و تجربیات افراد باتوجه‌به موضوع انتخاب‌شده خواهد بود. بعد از این مرحله، برنامهٔ ارائه‌شده برای حل مسئله ارزیابی می‌شود و درصورتی‌که این مرحله هم تأیید شود، با آن فرد مصاحبه‌ٔ جذب انجام خواهد شد.
۶. آیا هر فردی که به‌عنوان EIR جذب می‌شود به‌صورت قطعی موفق به جذب سرمایه می‌شود؟
خیر، فرایند جذب سرمایه بعد از دوره‌ٔ EIR اتفاق خواهد افتاد و درصورتی‌که خروجی‌های مورد انتظار محقق شده باشد و داده‌های کسب‌وکار هم مثبت باشد، یک EIR در کمیته‌ٔ سرمایه‌گذار با ارائه‌ٔ محصول و دستاورد‌های خود می‌تواند موفق به جذب سرمایه شود.